کد مطلب:129600 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:142
یاران هاشمی امام حسین در کربلا
مـنـابـع تـاریـخـی درباره ی شمار مردان [1] بنی هاشم كه در كربلا همراه امام حـسین (ع) حضور یافتند، به شدت اختلاف دارند. گویا منشأ این اختلاف، اختلاف منابع دربـاره ی شـمـار كـشـتـه شدگان بنی هاشم در كربلا می باشد. حتی برخی از این منابع دربـاره ی نـام شـمـاری از آنـهـا كـه از قـتـل رهـایـی یـافتند و نیز نام شماری دیگر اختلاف دارنـد. [2] از ایـن رو تـعـیـیـن شمار
دقیق هاشمیانی كه در كربلا با حسین (ع) شـركـت داشـتـنـد، دشـوار اسـت. ولی افـزودن شـمـار آنـهـایـی كـه از قـتـل رهایی یافتند به شمار كشته گان ـ به جز امام (ع) ـ ما را به شمار تقریبی بنی هـاشـم مـی رسـانـد. امـا بـه دلیل اختلاف در شمار بازماندگان و نیز شمار كشتگان، خود منشأ اختلاف است.
كـم تـریـن شماری كه منابع تاریخی برای یاران هاشمی امام (ع) نوشته اند یازده تن است. [3] به جز ابن ابی حاتم كه در كتاب " السیرة النبویه " خویش شمار بنی هاشم را نه تن نقل كرده است!. [4] .
مـشـهـور آن اسـت كه شمار كشته گان بنی هاشم هفده تن بوده اند. [5] و از میان ارقـام ذكر شده،
27 شهید، بیشترین آنهاست؛ [6] و میان كم ترین و بیشترین عـدد، اعـداد دیـگـری نـیـز ذكـر شده است. [7] اگر بر مبنای روایت ابن سعد در طـبـقـات ـ شـمـار بـازمـانـدگـان را پـنـج تـن بـگـیـریـم، بـه طـور
تـقـریـبـی حداقل یاران امام حسین (ع) از بنی هاشم در كربلا شانزده تن و حداكثر سی تن بوده اند؛ و قوی ترین و مشهورترین عدد، 22 می باشد.
دقیق هاشمیانی كه در كربلا با حسین (ع) شـركـت داشـتـنـد، دشـوار اسـت. ولی افـزودن شـمـار آنـهـایـی كـه از قـتـل رهایی یافتند به شمار كشته گان ـ به جز امام (ع) ـ ما را به شمار تقریبی بنی هـاشـم مـی رسـانـد. امـا بـه دلیل اختلاف در شمار بازماندگان و نیز شمار كشتگان، خود منشأ اختلاف است.
كـم تـریـن شماری كه منابع تاریخی برای یاران هاشمی امام (ع) نوشته اند یازده تن است. [3] به جز ابن ابی حاتم كه در كتاب " السیرة النبویه " خویش شمار بنی هاشم را نه تن نقل كرده است!. [4] .
مـشـهـور آن اسـت كه شمار كشته گان بنی هاشم هفده تن بوده اند. [5] و از میان ارقـام ذكر شده،
27 شهید، بیشترین آنهاست؛ [6] و میان كم ترین و بیشترین عـدد، اعـداد دیـگـری نـیـز ذكـر شده است. [7] اگر بر مبنای روایت ابن سعد در طـبـقـات ـ شـمـار بـازمـانـدگـان را پـنـج تـن بـگـیـریـم، بـه طـور
تـقـریـبـی حداقل یاران امام حسین (ع) از بنی هاشم در كربلا شانزده تن و حداكثر سی تن بوده اند؛ و قوی ترین و مشهورترین عدد، 22 می باشد.
[1] شـايـان ذكر است كه شماري از هاشميان حاضر در كربلا همراه امام (ع) دوران طفوليت را مي گذراندند، مانند امام باقر (ع) و عبداللّه بن حسين (شيرخوار) و ديگران، ما نيز آنان را در زمره ي مردان به شمار نمي آوريم.
[2] فـضـيـل بـن زبـيـر كـوفـي اسدي (از اصحاب امام باقر و امام صادق (ع)) در كـتـاب " تـسـمـية من قتل مع الحسين (ع) " نقل كرده است، كساني كه نجات يافتند، سه تن بـودنـد: امـام زيـن العـابـديـن (ع)، حـسن مثنّي و محمد بن عمرو بن الحسن؛ و اينان نوجوان بـودنـد. (ر.ك: كـتاب تسمية من قتل مع الحسين (ع)، چاپ شده در مجله تراثنا، شماره 2، سـال اول، پـايـيـز 1406، مؤسسه آل البيت، قم). " ابن سعد در كتاب طبقات نوشته است كه از اهل بيت حسين بن علي (ع) كه با او همراه بودند، تنها پنج تن باقي ماندند: علي بن حـسـيـن الاصـغـر ـ وي پدر فرزندان حسين (ع) تا به امروز است ـ كه بيمار و همراه زنان بـود، حـسـن بـن حـسـن بـن عـلي، وي نـيـز فـرزنداني دارد ـ. عمرو بن حسن بن علي (ع) ـ كه فـرزنـدي نـدارد ـ قـاسـم بـن عـبـداللّه جـعـفـر و مـحـمـد بـن عـقـيـل الاصـغـر..." (ر.ك: زنـدگـيـنـامـه ي امـام حـسـيـن (ع) و مـقـتـل آن حـضـرت، بـخـش چـاپ نـشـده الطـبـقـات الكـبـير ابن سعد، تحقيق سيد عبدالعزيز طباطبايي، مؤسسه ي آل البيت، ص 77 ـ 78؛ نيز ر.ك: سير اعلام النبلا، ذهبي، ج 3، ص 303، بـه نـقـل از طبقات ابن سعد مؤسسه الرساله". شيخ باقر شريف قرشي نيز اين مطلب را نقل كرده ولي به جاي " عمرو بن الحسن "، " عمر بن الحسن " ذكر كرده است. وي فـرد شـشـمـي را نيز به آنها افزوده است و آن با" زيد بن الحسن است ". وي اين مطلب را به مقاتل الطالبيين، ص 119 نسبت داده است. (ر.ك: حياة الامام الحسين بن علي (ع)، ج 3، ص 313 ـ 314).
[3] ر.ك: تـاريـخ الاسـلام، ذهـبـي، حـوادث سال 61، ص 21؛ مرآة الزمان، يافعي، ج 1، ص 131.
[4] السيرة النبويه، ص 558.
[5] شـايـد ايـن صـحـيـح تـريـن نـقـل بـاشـد؛ و روايـاتـي نـيـز درايـن بـاره از اهل بيت (ع) نقل شده است. از جمله امام صادق (ع) فرمود: "... اين خوني است كه به خاطر فـرزنـدان فـاطـمـه (س) خـداوند آن را تقاص خواهد كرد. مصيبت آنان به مصيبت حسين (ع) نـمـي رسـد. او همراه هفده تن از خاندانش به شهادت رسيد. آنان براي خدا نصيحت كردند و در راه خـدا شـكـيـبـايـي ورزيـدنـد؛ و خـداونـد نـيـكـوتـريـن پـاداش شـكيبايان را به آنان بـخـشـيـد..." (بـشارة المصطفي، ص 246، شماره 2) درباره ي عدد 17 ر.ك: الارشاد، ص 279؛ الدر النـظـيم، ص 378؛ الاصابه، ج 1، ص 17؛ تاريخ العلماء و وفياتهم، ج 1، ص 172؛ تاريخ خليفه، ص 146؛ مرآة الزمان، ج 3، ص 113؛ البدايه و النهايه، ج 8، ص 191؛ المعجم الكبير، طبراني، ج 3، ص 104، شماره ي 2805؛ خطط مقريزي، ج 2، ص 286، چاپ دار احياء العلوم ـ مصر؛ بشارة المصطفي، ص 426؛ تهذيب التهذيب، ج 2، ص 323؛ نـيـز ر.ك: ابـصـار العين، ص 49 ـ 77 و 89 ـ 92. سماوي زندگينامه ي هـفـده تـن از بـنـي هـاشـم حـاضـر در كـربـلا را در صـفـحـات يـاد شـده نـقـل كـرده اسـت؛ و ر.ك: مـتـن زيـارت نـاحيه مقدسه كه در آن سلام بر هفده شهيد آمده است (بحار، ج 45، ص 65 ـ 69)
در اين جا دو نكته مهم است:
1 ـ بـرخـي كـتـابـهـاي تـاريخي و زندگينامه ها حتي كودكاني مانند عبداللّه شيرخوار و نوجواني مانند محمد بن ابي سعيد بن عقيل را كه معلوم نيست به سن تكليف رسيده است در شـمـار يـاران امـام (ع) ذكـر كـرده انـد (بـراي مـثال، ر.ك: ابصار العين، ص 54 و 91). قـضـيـه دربـاره ي بـرخـي بـازماندگان مانند عمر (عمرو) بن الحسن نيز چنين است. قرشي گويد. " عمربن الحسن از قتل رهايي يافت و ما نمي دانيم كه آيا او در جنگ شركت جست و يا آنكه خردسال بود؟" (حياة الامام الحسين، ج 3، ص 314).
ايـن امـر بـر دشـواري شناسايي يقيني و دقيق ياران امام حسين (ع) در كربلا مي افزايد؛ چـرا كـه در مـحاسبات نظامي نوجوانان و كودكان، نيروي جنگي به حساب نمي آيند. دقت كنيد!
2 ـ در معجم الكبير طبراني و خطط مقريزي و تهذيب التهذيب محمد بن حنفيه آمده است: هفده تـن از كـسـانـي كـه هـمـراه حـسـيـن (ع) كـشـتـه شـدنـد، از نـسـل فـاطـمه (س) بودند. در اينجا لازم است يادآور شويم كه اين سخن زماني درست است كـه بـگـويـيـم مـقـصـود از فـاطـمـه، فاطمه ي بنت اسد، مادر اميرالمؤمنين علي (ع)، جعفر و عقيل است؛ وگرنه شمار كشته شدگان نسل فاطمه در كربلا، به جز امام حسين (ع)، پنج تن است دقت كنيد!.
[6] ر.ك: مـنـاقب آل ابي طالب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 112؛ ذخائر العقبي، ص 146؛ مـقتل الحسين، خوارزمي، ج 2، ص 53. دراينجا عددي بزرگ تر از اين هم هست و آن عـدد سـي اسـت. ايـن عـدد بـه امـام صـادق (ع) نـسبت داده شده است كه در گفت و گو با عـبداللّه سنان، به وي فرمود كه روز عاشورا از خوردن غذا خودداري كند تا پس از نماز عـصـر افـطـار كـنـد؛ و به وي فرمود: " در اين هنگام ـ عصر ـ جنگ با خاندان پيامبر (ص) پـايـان پـذيـرفـت و سـي تـن از آنـان هـمـراه بـا غـلامـان خـود بـه خـاك افـتـاده بـودنـد. قـتـل آنـان بـر رسـول خـدا (ص) گران است و اگر در دنيا زنده بود، به سوگ آنان مي نـشـسـت." (ر.ك: سـفـيـنة البحار، ج 2، ص 196؛ اعيان الشيعه، ج 4، ص 134). شايد مـقصود اين باشد كه آنها با غلامانشان سي تن بودند. مي دانيم كه غلامانشان در كربلا شـش تن، يعني اسلم بن عمرو، قارب بن عبداللّه، منجح بن سهم، سعد بن حرث، نصر بـن ابـي نـيـزر و حـرث بـن نبهان بودند بنابراين شمار بني هاشم 26 تن بوده است. واللّه العالم.
[7] بـرخـي شـمـار آنـهـا را شـانـزده تـن نـوشـتـه انـد (ر.ك: المـجدي في انساب الطالبيين، ص 15؛ تاريخ خليفه، ص 146؛ البدايه و النهايه، ج 8، ص 191؛ المحن، ص 134؛ الاصابة، ص 134؛ جواهر المطالب 2 ج 2، ص 273؛ تاريخ الاسلام، ذهبي، حـوادث سـال 61 هــ، ص 5؛ تـاريـخ مـديـنـة دمـشـق، ج 14، ص 224؛ و ر.ك: تـاريـخ الخـلفـاء، ص 207). مـسـعـودي در مـروج الذهـب، ج 3، ص 171 شـمـار آنـان را دوازده تن دانـسـتـه؛ و سـبـط ابـن جـوزي در تـذكـرة الخـواص شـمـار آنـان را نـوزده تـن، هـمـه از نسل فاطمه يعني چنان كه پيش تر گفتيم فاطمه بنت اسد ـ دانسته است. منابع ديگري نـوشته اند كه شمار آنان 21 مرد بوده است (ر.ك: كفاية الطالب، ص 298؛ و ر.ك: درر السمطين، ص 218؛ و تاريخ العلما و وفياتهم، ج 1، ص 172). ابوالفرج اصفهاني گويد: " بنابراين شمار فرزندان ابوطالب كه در روز طف كشته شدند، به جز آنهايي كـه مـورد اخـتـلاف اسـت، 21 مـرد بودند" (مقاتل الطالبيين، ص 98). ارقام ديگري هم ميان اينها وجود دارد. ر.ك: حياة الامام الحسين بن علي (ع)، ج 3، ص 311 ـ 310.